Zeldzame Rassen Dag 2024
Eén keer per jaar nodigt de SZH bestuursleden van rasorganisaties en vertegenwoordigers van door SZH erkende levend erfgoed centra uit. Op deze dag staan de onderlinge uitwisseling van kennis en praktische ervaringen centraal, om van hieruit krachten te bundelen voor hetgeen ons allen bindt: de zeldzame rassen.
Dit jaar ontmoetten we elkaar bij Aeres MBO Barneveld. Alle diersoorten waren deze dag vertegenwoordigd, inclusief het kleinste ras onder zorg van de SZH, de inlandse zwarte bij ‘Ras van het jaar 2024’. Na een welkom door SZH voorzitter Gerrit Tacken presenteerde bureaucoördinator Nonja Remijn de resultaten van de SZH over 2023.
Terugblik
Dit jaar werd overschaduwd door een aantal ernstige bedreigingen voor de toekomst van de zeldzame rassen. De uitbraak van Blauwtong heeft een enorme impact, de opkomst van de wolf bezorgt dierhouders grote zorgen en laten we ook zeker de vogelgriep niet vergeten. Zolang er geen geschikt vaccin beschikbaar is kunnen keuringen niet doorgaan en mogen kippenhouders elkaar niet opzoeken. Het raakt de kernwaarden van de liefhebberij.
Binnen deze ‘pijndossiers’ heeft de SZH een belangrijke taak om het contact met de betreffende beleidsmedewerkers van het ministerie kort te houden. Enerzijds om de impact voor de kleine populaties onder de aandacht te brengen, anderzijds ook om zo snel mogelijk te kunnen schakelen in het belang van de zeldzame rassen als oplossingen in beeld komen. Het regelmatige contact dat de SZH heeft met de rasorganisaties via de platformoverleggen is hierin bijzonder waardevol.
Er was gelukkig ook goed nieuws in 2023. Het eerste jaar sinds 2008 dat dierhouders weer subsidie konden aanvragen! Wat een mijlpaal, hier is hard voor gestreden. En ook de ‘Levend Erfgoed dagen’, waarbij we samenwerken met de organisatie van de Open Monumenten Dag, bieden ons nieuwe aanknopingspunten om onze dieren als vanzelfsprekend onderdeel te maken van al het erfgoed in Nederland. Daarnaast zien we kansen om de zeldzame rassen te verbinden aan het materiele erfgoed, want ook daar is veel kruisbestuiving mogelijk. Samenwerkingen tussen rasorganisaties, erkende centra en SZH zijn cruciaal, maar daarnaast zijn er ook veel andere partijen die we nodig hebben in het kracht bij zetten van ons verhaal.
Na de gezamenlijke start van de dag zijn kleinere groepen met elkaar in gesprek gegaan over 6 belangrijke thema’s:
- Toekomst voor Nederlandse dubbeldoelkippen
Vijftien deelnemers voerden een levendige discussie over de toekomst van Nederlandse kippenrassen op kleinschalige bedrijven. Vrijwel alle deelnemers hebben zelf kippen, de helft meer dan 25. Deze groep fokt actief. Zij verkopen wel eens (broed)eieren of dieren en één deelnemer verkoopt ook kip als vlees.
Een groep studenten heeft voor de SZH onderzocht waar kansen liggen voor kleinschalige bedrijven als het gaat om de inzet van kippen: ‘Nederlandse kippenrassen verrassend multifunctioneel’. Waarden van Nederlandse dubbeldoelkippen zijn niet alleen de eieren en het vlees, maar ook mest, veren, diensten (insecten en onkruid eten) en esthetische, educatieve en culturele waarden. Kortom ze kunnen helpen ‘het verhaal’ te vertellen, waarmee de producten verwaard kunnen worden. Maar om de oorspronkelijke Nederlandse kippen te houden is intrinsieke motivatie nodig.
Eén functie is in de gesprekstafel toegevoegd: verschillende Nederlandse kippenrassen zijn heel geschikt om in te zetten voor therapie. Het kijken naar en werken met kippen is voor veel mensen veilig, rustgevend en een goede afleiding. Kippen zijn dan veelzijdiger en ook wat robuuster dan bijvoorbeeld konijnen of cavia’s.
Om de Nederlandse kippenrassen meer te verspreiden en in te zetten zijn een aantal kansen benoemd:
- Een soort marktplaats om vraag naar en aanbod van kippen bij elkaar te brengen.
- Een (nieuw) overzicht van de eigenschappen van de Nederlandse kippenrassen. (Alhoewel diverse aanwezigen aangeven, dat de wijze van opfok en houden heel bepalend zijn voor het gedrag van de kippen.)
- Een goed overzicht van betrouwbare websites met informatie over kippen houden, eigenschappen van verschillende rassen en (heel belangrijk) regelgeving, zeker als je producten wilt vermarkten (zie voor regelgeving bijvoorbeeld https://www.nvwa.nl/onderwerpen/pluimvee, weliswaar vooral gericht op commercieel gehouden pluimvee, maar ook veel informatie voor kleinschalige houders). Kleindierliefhebbers Nederland (https://kleindierliefhebbers.nl/diergroepen/hoenders/) geeft veel informatie voor de (beginnende) kippenhouder.
- Speciaalclubs kunnen legwedstrijden organiseren, waardoor de Nederlandse rassen weer op eiproductie geselecteerd worden, in plaats van alleen op uiterlijk.
- Speciaalclubs zouden gezamenlijke opfok en/of opfok van hanen voor de slacht kunnen organiseren, zodat ook grotere koppels hennen geleverd kunnen worden. Deelnemers waarschuwen wel voor de risico’s op ziekten en gedragsproblemen als kippen bij elkaar gebracht worden, die niet van eendagskuiken af aan bij elkaar gezeten hebben.
- Voor afzet van het kippenvlees lijken restaurants het meest geschikt. Maak van speciaalkip een speciaal seizoensproduct.
- Een bedreiging is de regelgeving voor kleinschalig slachten van pluimvee, die het erg lastig en kostbaar maakt!
- Dierziekten en Bescherming van de zeldzame rassen
Een uitbraak van een dierziekte brengt veel emotie met zich mee. Dierhouders zijn radeloos en binnen deze gesprekstafel werd nog maar een keer de essentie van goede communicatie benadrukt.
Na de uitbraken van onder andere MKZ en Q koorts heeft de SZH zich hard gemaakt voor een mogelijke extra bescherming van zeldzame rassen. Dit heeft geleid tot de opzet van het ‘Paraplubestand’ waarmee dieren behorende tot een zeldzaam ras zichtbaar zijn gemaakt d.m.v. een vlag in het I&R. Het ministerie heeft een aantal draaiboeken opgesteld welke leidend zijn in geval van een uitbraak. In draaiboeken waar het rundvee, schapen en geiten betreft wordt verwezen naar het Paraplubestand en naar het belang om met de SZH in gesprek te gaan om mogelijke uitzonderingsposities te kunnen creëren waarmee dieren behoed kunnen worden voor een preventieve ruiming. Ook bij draaiboeken van dierziekten die vogels en/of varkens betreffen wordt het bestaan van de oorspronkelijke rassen genoemd. Wel is het essentieel dat zowel bij LNV als bij de NVWA en alle praktiserende dierenartsen voldoende kennis aanwezig is. SZH realiseert zich dit en zal hiermee aan de slag moeten om alle betrokkenen hierover te blijven informeren.
Zorgen zijn tijdens de gesprekstafel geuit over de ontwikkeling waarbij dierenartspraktijken steeds meer worden overgenomen door de grotere ketens waarmee tarieven stijgen en er geen concurrerende dierenartsen meer in de buurt zitten. Hoger wordende kosten voor onder andere euthanasie komen het dierenwelzijn niet altijd ten goede.
- Verwaarden zeldzame rassen
‘Behouden door gebruiken’, dat is waar het verwaarden van zeldzame rassen om gaat. Hierbij gaat het in eerste instantie om eetbare producten, maar daarbij kan ook natuurbegrazing als product gezien worden. Net zoals educatieve en recreatieve waarden van zeldzame rassen onderdelen kunnen zijn van het verdienmodel van de dierhouder.
Opgemerkt werd dat verwaarden ook geïnitieerd en gecoördineerd kan worden door de rasvereniging. Bijvoorbeeld zoals dit gebeurd bij LekkerLakenvelder vlees van het lakenvelder rund. Ketenverwaarding zou ook mogelijk zijn via bijvoorbeeld een zuivelfabriek, hetgeen wel betekent dat de melk dan in een apart circuit moet worden verwerkt. Dat is kostbaar voor kleine hoeveelheden. Kleine partijen kip slachten voor verkoop is ook enorm duur, onder meer vanwege de kosten van salmonellaonderzoek (erg duur voor slechts enkele kippen, relatief goedkoop bij grote aantallen) en de kosten voor NVWA.
Kansen die verder uitgedacht zouden kunnen worden zijn de inzet van zeldzame rassen in natuurgebieden.
- Nieuwe houders
Wat weten we eigenlijk over de verschillen tussen de oudere en jongere generatie als het gaat om vrijwillige inzet en het houden van dieren? Samen bespraken we de trends uit het rapport het E-book ‘Trends Vrijwillige Inzet 2023’. De top 3 van belangrijke keuzen voor vrijwillige inzet bij Jongeren: 1. Duidelijke tijdsinvestering, 2. Kunnen kiezen uit een groot aanbod, 3. Flexibiliteit over moment van inzet.
Dat staat op gespannen voet met de manier waarop rasverenigingen en besturen doorgaans zijn georganiseerd. Om ons te kunnen verplaatsen in de jongere houder zijn de workshopdeelnemers met elkaar in gesprek gegaan met onderstaande vragen:
– Wat inspireerde jou?
Het buitenleven: tussen dier en groen, Liefde voor het ras en Ervaren fokkers. Eén deelnemer werd door de eigen dierenarts geënthousiasmeerd over het ras.
– Wie hielp je/ waar kon je terecht?
Rasvereniging, Bestaande fokkers, Tentoonstellingen, Evenementen, bevriende boer, Buurman, Internet, Collega’s en de SZH.
Men was het er over eens dat de deelnemers zich eerst op de diersoort en pas daarna op het ras oriënteren.
– Hoe krijg je liefhebbers/ fokkers in beeld?
Sociale media, Niet actief, maar ze komen naar je toe: Gaan en komen mag, Geïnteresseerden, Liefhebbers, Stadsboerderijen, moestuinen, voedselbossen, Fysiek (zelf houden) hoeft niet.
– Wat wil de beginnende houder van NU eigenlijk?
Influencer, Part-time houder of in een groep, Nieuwe houders: gezelschap als eerste doel, productie op de tweede plaats. Oude houders andersom.
Er blijven veel vragen over. Want hoe zorg je voor continuïteit? En hoe organiseer je een verantwoorde fokkerij en houderij met de veranderende wensen van een nieuwe generatie?
- Stamboeken en door SZH erkende centra, samen sterk
Ambassadeurs van de zeldzame rassen zitten overal. De dierhouders zijn georganiseerd in een stamboek, rasorganisatie of speciaalclub. SZH honoreert een aantal houders via een erkenning als fokcentrum, educatief centrum of ZeldzaamLEKKER centrum. In deze gespreksronde zochten we naar kruisbestuivingen waarbij door samenwerking kosten gedrukt kunnen worden, maar er wel focus lag op kwalitatief goede dieren fokken en etaleren aan het publiek. Een aantal voorbeelden laten zien wat mogelijk is, zoals het ‘lease project’ waarbij kinderboerderijen of grotere publiekslocaties die niet altijd de ruimte dan wel de mogelijkheid hebben om zelf dieren aan te schaffen in contact worden gebracht met mogelijke dierhouders in de buurt die ze hier graag mee helpen. Maar zo ook de landgeitenclub LFNL , zij biedt een aantrekkelijk kosteloos lidmaatschap aan voor kinderboerderijen die stamboekgeiten hebben en promoten, maar niet de kosten kunnen dragen om van alle rasorganisaties lid te zijn. Wat zou het mooi zijn als er per ras meerdere erkende centra zijn die het ras laten zien en kennis hierover verschaffen.
Uit de praktijk blijkt ook dat het werkt. Er zijn bijvoorbeeld mensen die op zoek zijn naar een kippenras en dan bij de kinderboerderij inspiratie op gaan doen. Als er dan zeldzame rassen aanwezig zijn, is de kans veel groter dat men daarmee start. Bij een goede match tussen ras en houder is er al snel een nieuwe ambassadeur ontstaan.
Educatieve centra kunnen dus enorm veel betekenen in de eerste kennismaking met een ras. En er liggen veel kansen om meer samen te werken. De belangrijkste behoeften van educatieve centra zijn: Ontzorgen in administratie, advies bij de aankoop en fokkerij en lage lidmaatschapskosten. Maar ook het organiseren van voorlichting of het inrichten van een informatiestand tijdens een activiteit (bijvoorbeeld op de Levend Erfgoed dagen) op een educatief centrum kan een win-win situatie opleveren.
- Toekomst voor keuringen en tentoonstellingen
Hoe gaan we om met de uitdagingen die op ons af komen als het gaat om het keuren en promoten van onze dieren? Daarvoor hebben we eerst de verschillende type activiteiten en hun kenmerken benoemd. Keuringen zijn vooral belangrijk voor de dierhouders onderling. Het is een evenement waar de kwaliteit van de dieren besproken wordt, en benadrukt werd dat dat ook het beste gaat als er dieren bij elkaar staan. Het sociale aspect van het contact onderling en de samenkomst van alle dieren is voor veel houders een moment om naar uit te kijken. Sommige rasorganisaties nodigen hier ook publiek bij uit, maar een groot publieksevenement vraagt een hele andere aanpak. Dagen zoals Animal Event, Landlevendagen of de Farm en Countryfair, trekken tienduizenden bezoekers. Dierenliefhebbers, die de aanwezigheid van zeldzame rassen daar veelal kunnen waarderen. Belangrijk hierbij is de beleving van het publiek, daarvoor is het niet zozeer het aantal dieren van 1 ras, maar gaat het meer om de variatie van dieren en het laten zien van een specifieke kwaliteit van een dier, zoals de kracht van een trekpaard. Dieren die hier naar toe worden meegenomen moeten zich prettig voelen in de setting van zo’n evenement en daarvoor is trainen soms nodig. Als rasorganisatie kan je hierin ook een rol spelen als het gaat om ondersteunen van de ‘promotoren’ van het ras. De grotere evenementen leveren vaak weinig nieuwe houders op, maar dat we hier samen zijn en bij aansluiten zorgt wel voor een groter draagvlak voor de levend erfgoed rassen in het algemeen.
Met de organisatie van de Levend Erfgoed dagen op locatie hopen we tevens een nieuwe weg in te slaan waarbij dieren in hun vertrouwde omgeving in het zonnetje worden gezet en samen met alle materiele erfgoed en overige erfgoed gepromoot worden.
De levendige gesprekken werden tijdens de lunch voorgezet en ook na deze Zeldzame Rassen Dag zullen we elkaar weer weten te vinden voor de opvolging van activiteiten. Het samen werken voor het behoud van de zeldzame rassen is een dynamisch proces. Dat we elkaar even konden zien versterkt de samenwerking. Op naar een mooi jaar.
